İnsanlar büyük oranda sosyal öğrenicidirler, dolayısıyla psikologlar yıllardır çocukların araç-gereç kullanımını erken yaşlarda başkalarından öğrendiğini ileri sürüyorlardı. Fakat Proceedings of the Royal Society B 'de yayımlanan bir çalışma bu durumun aksini ileri sürüyor.

Çocuk gelişimi psikolojisinin öncülerinden Sovyet psikolog Lev Vygotsky; çocukların kendiliğinden araç kullanımlarının (İng. spontaneous tool use) nadiren görüldüğünü söyler. Buna karşın, Vygotsky'e göre; çocuk, ebeveynin davranışlarını gözlemler ve sonrasında da bu davranışları taklit eder. Vygotsky'nin teorisi sosyal öğrenme için büyük oranda doğruyken, başarılı çalışmaları birçok psikoloğun çocuklarda muhtemel olabilecek kendiliğinden araç kullanımı öğrenimini araştırma konusunda geri bırakmıştır.

Tanzanya'nın sulak yeşil Mahale Dağlarında, bir şempanze bir dal parçasının yapraklarını soyuyor ve ıslak toprağa batırıyor. Şempanze dalı topraktan her çıkarışında, dal parçasına yapışmış lezzetli termitleri yiyor. Sopadaki böcekleri mideye indiren şempanze sonrasında daha fazla altı-bacaklı atıştırmalıklar için avlanmaya devam ediyor.



Dünyanın öbür yarısında ise, üç yaşındaki İngiliz çocuk, küçük bir delikten içeriye üç sünger yerleştirilmiş karton bir kutunun önünde oturuyor. Eğer ki çocuk süngerleri dışarı çıkarabilirse, bir tane renkli etiket kazanacak. Herhangi bir yönerge verilmeden, çocuk kutunun yanındaki cırt-cırt bant kaplı tahta sopayı almaya karar veriyor. Çocuk süngerin cırt-cırtlı sopaya yapışacağı çıkarımında bulunuyor ve haklı olarak da ödülünü kazanıyor.

Bu örneklerde, Tanzanyalı primat için bu durum gündelik bir hâl iken, öte yandan İngiliz primat belirli araç-gereç kullanımının iç güdüsel olup olmadığını araştıran bir deneye katılıyor.

Buradaki paralellikte herhangi bir tesadüflük söz konusu değil. Araştırmacılar; vahşi şempanze ve orangutanlarda görülen araç-gereç kullanımına dayalı davranışları küçük çocuklar için bir model olarak alındığı deneyde insanın bilişsel yetisi ile kuzenlerimizin bilişsel yetilerini karşılaştırmayı amaçladılar. 2-3 yaşlarındaki 50 çocuğun yer aldığı çalışmada, araştırma ekibi araç-gereçle ilişkili davranışların vahşi şempanzeler ve orangutanlarda görülmesiyle benzer frekansta olduğu bulgusuna ulaştılar. Termit avlamak gibi yaygın ape davranışları analojik senaryolara tabii tutulan çocuklarda da gözlemlendi. Bunun yanı sıra kabuklu bir yemişi kırmak için taş kullanmak gibi vahşi ape topluluklarında daha seyrek görülen davranışlar insan bebekleri tarafından da nadiren sergilendiği gözlemlendi. Araştırmacılardan psikolog Eva Reindl'a göre bu basit araçları kullanmak için uygun davranışlar geliştirebilmiş olmanın çocuklarda basit araç kullanımına dair iç güdüsel bir yetinin var olduğunun kanıtıdır.

Araştırma sonuçları, Vygotsky'nin 1930'da yazdığı ve çocuklarda kendiliğinden araç kullanımının "hemen hemen sıfır" olduğunu ileri süren görüşlerine maydan okur nitelikte. Bulgular aynı zamanda da, insanların ve diğer büyük apelerin fiziksel dünyayı kavramak ve onunla başa çıkmak için doğuştan gelen ortak bilişsel donanımları paylaştığını gösteriyor.

(Bkz. Yabani Büyük Apeler ve Çocuklar Alet Kullanmada Aynı Bilişsel Altyapıyı Paylaşıyor)

---

Araştırma Referansı: Reindl, E., S. R. Beck, I. A. Apperly, and C. Tennie. "Young children spontaneously invent wild great apes’ tool-use behaviours." In Proc. R. Soc. B, vol. 283, no. 1825, p. 20152402. The Royal Society, 2016.

---